Bir televizyon kanalında Ramo adlı bir dizi yayınlanıyor bir zamandır. Gerçek bir hayat hikâyesinden alındığı, gerçek bir kahramanın hayat hikâyesine dayandığı söyleniyor. Diziyi izleyenler bilir ama izlemeyenler için kısaca özetlersek, ağadan hakkını isteyen bir ırgatın zalim bir ağa tarafından patosa atılarak öldürülmesi üzerine babasının intikamını almak isteyen Ramo’nun mücadelesini anlatır. Olay Adana da geçer. Çukurova binlerce yıllık mazisi ile kültürel anlamda çok zengin bir yöredir. Senaristlerin ve edebiyatçıların dikkatini bu yöreye çevirmesi bu kültürel zenginliğinden kaynaklanmaktadır.
Buralar mümbit topraklar. Uçsuz bucaksız ovalarından bereket fışkırır. Milyonlarca insanın geçim kaynağıdır bereketli topraklar. Çukurova denince akla ağa gelir. Buralar ağaların harman olduğu yerdir. Ama buraların ağaları bizim bildiğimiz ağalara benzemiyor. Buraları tanımayanlar dışardan baktıklarında kafalarında şöyle bir ağa imajı oluşmuştur; Zalim, acımasız, entrikacı, insanların emeğini sömüren birer sülük, adeta ortaçağın derebeyi. Çekilen dizilerden bunu rahatlıkla anlayabiliyoruz. Bu imajın oluşmasında Yaşar Kemal’in büyük etkisi olmuştur. Bir sonraki yazımda bu konuya teferruatlı bir şekilde değineceğim.
Biz gelelim ideolojiye kurban edilen ağalığın gerçekte ne olduğunu anlatmaya. Ağa kelimesi Türk Dil Kurumu sözlüğünde şu anlamlara gelmektedir.
– Geniş toprakları olan, sözü geçen, varlıklı kimse.
-Halk arasında sayılan ve sözü geçen erkeklere verilen unvan.
-Ağabey.
-Okuryazar olmayan yaşlı kimselerin adlarıyla birlikte kullanılan san.
-Cömert, eli açık.
-Halk ağzında Koca.
-Osmanlı Devleti’nde bazı kuruluşların başında bulunanlara verilen resmî san.(Yeniçeri Ağası
Kelimenin etimolojisi incelendiğinde anlaşılıyor ki, ağa kelimesi Moğolca aka kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Anlamı büyük erkek kardeş demektir. Öyle ki aka kelimesi Cengiz Han hanedanı için önemli bir kavramdır. Küçüklerin büyüklerine itaat etmesiyle özdeş olup birlik şuurunun oluşmasında önemli bir görev üstlenmektedir. Aka kelimesi Çağatay, Özbek ve diğer kavimlere geçerken ağa şeklinde geçmiş ve bu şekilde kullanılmaya devam edilmektedir.Dede Korkut Destanlarında da geçen ağa kelimesi büyük erkek kardeş anlamında kullanıldığı gibi büyük itibar sahibi beyler içinde kullanıldığı olmuştur.Osmanlı Devletinde de dahi bazı makamlar için bu unvan kullanmıştır.Yeniçeri Ağası gibi. Başlangıçta şeref unvanı olarak kullanılmaya başlayan kelime zamanla anlam genişlemesine uğramış ve içinde birçok yeni anlamı barındırır hale gelmiştir.
Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki, gerekTürk Dil Kurumu sözlüğündeki anlamlar incelendiğinde gerekse kelimenin tarih içinde Türk medeniyetinde kullanım amaçları göz önünde bulundurulduğunda ağa kelimesi için olumsuz bir durum söz konusu değildir. Bilakis kelime baştan sona ister isim, ister sıfat, isterse unvan olarak kullanılmış olsun hep olumlu işlevlerde kullanılmıştır.
Bugün ideolojiye kurban edilen ağalık müessesinin, kişisel ihtiraslarının kurbanı olan kötü ağaların istisna tutulması şartıyla, zamanında toplumun sosyal, ekonomik, kültürel kalkınmasına olumlu katkıları olmuştur. Bu inkâr götürmez bir gerçektir. Bugün olduğu gibi toptancı bir yaklaşımla bütün ağaların kötü gösterilmesi tarihi gerçeklikle uyuşmamaktadır. Biz günümüz aydınına düşen görev, ideolojilerden sıyrılarak tarafsız bir şekilde olay ve olguları inceleyip Çukurova tarihini yeniden yazmaktır.